Twarze Hłaski

Hłasko jest jednym z pisarzy, których twórczość mnie pociąga i magnetyzuje. To pisarz, obok którego nie umiem przejść obojętnie, stąd też wydanie jego listów musiało znaleźć się w mojej biblioteczce.

Listy Hłaski to zbiór korespondencji z lat 1944-1969. Zamieszczone zostały listy do rodziny, ukochanych kobiet, wydawców, przyjaciół. Tak różnorodny zbiór pokazuje Hłaskę w różnych wymiarach, zdradzając jego różne oblicza.

Jednym z nich jest Marek Hłasko-syn. Relacja matka-syn od początku wystawiona jest na wiele prób i burz charakterów. W tych listach pisarz momentami jawi się jako chłopak z wieloma problemami, wystawiający uczucia matki na wielkie próby, ale też jako troskliwy syn łaknący matczynej akceptacji. Później, po wyjeździe Hłaski z kraju, zdaje się, że role się odwracają. To matka ma problemy ze zrozumieniem wielu istotnych dla pisarza kwestii.

Fascynujące są listy pisane m.in. do Jerzego Giedroycia, wydawcy. To w tych listach Hłasko dzieli się swoimi wątpliwościami pisarskimi, ale też często broni tak obranego warsztatu pisarskiego. Szczególne są fragmenty, w których Hłasko wyraźnie broni użycia wulgaryzmów w opowiadaniach (a w niektórych rzeczywiście ich niemało). Argumenty, które podaje są słuszne i trudno z nimi dyskutować. Język tekstów Hłaski jest zamierzony i celowy. Wszelkie próby cenzury zabrałyby wiarygodność jego bohaterom (o czym pisze podczas jednego ze sporów z wydawcą).

Listy Hłaski przynoszą wyznania niemocy twórczych, obraz pewnego rodzaju rzemieślnictwa jakim staje się pisarstwo. To również obraz walki o zachowanie praw autorskich i trudności w uzyskiwaniu opłat za użycie tekstów. Hłasko w listach z biegiem czasu staje się coraz bardziej świadomym pisarzem.

Korespondencja pisarza związana jest również z kobietami i miłością. Cztery ważne kobiety w życiu Hłaski to Agnieszka Osiecka, Sonja Ziemann, Esther oraz Zula Dywińska. Podczas gdy trzy pierwsze to miłości w rożnych momentach życia, ostatnia jawi się jako ważna i bliska przyjaciółka.

W każdym liście do wymienionych wyżej adresatek Hłasko ukazuje się jako człowiek o wielkim, choć skomplikowanym sercu.

Najnowsze wydanie Listów to również tragiczne świadectwo bezwględności ówczesnej władzy w Polsce. Wiele listów Hłaski to wyznania o jego rozpaczliwych próbach powrotu do kraju. Z wielu wyłania się Hłasko wyobcowany, zagubiony i tęskniący - za rodziną, znanymi przestrzeniami i językiem. Ten wątek wywiera najmocniejsze wrażenie i pozostawia ślad w pamięci czytelnika, który wie, że wszelkie nadzieje na powrót do kraju nie doczekają w Hłasce spełnienia.

Listy Hłaski są dopiskiem do jego twórczości. Pewnego rodzaju post scriptum pisarza. Utrwalając jego wizerunek, uzupełniają go o dodatkowe oblicza, z których istnienia niektórzy być może nie zdawali sobie sprawy. Gratka dla fanów Hłaski.

Marek Hłasko, Listy, wyd. Agora, Warszawa 2014

Kochana Mamo - lekcje z Kamińskim i Baczyńskim

Przed feriami skończyliśmy w II klasie omawiać Kamienie na szaniec. Na zakończenie tematu o "pokoleniu przeklętych" omówiliśmy Elegię o ... [chłopcu polskim] Krzysztofa Kamila Baczyńskiego. Mimo wielu trudnych metafor, świetnie sobie poradziliście z interpretacją wiersza. Wysłuchaliśmy również wspólnie kawałka inspirowanego utworem Baczyńskiego, wykonanego przez zespół Lao Che. To kolejny dowód na to, że literatura, motywy, fragmenty różnych utworów nie są martwe, a twórcy mają potrzebę reinterpretowania, wchodzenia w dialog z tekstami napisanymi jakiś czas temu.
Waszym zadaniem domowym było zredagowanie listu do matki w imieniu żołnierza. Najciekawsze prezentuję poniżej (osoby, które jeszcze nie wykonały zadania, powinny się z nim uporać tuż po feriach!).


List Maćka:

                                                                                    Warszawa, 20.3.1944 r.

Kochana Mamo!

Odkąd jestem na polu bitwy, myślę tylko o jednym - by przeżyć kolejne dni. Gdy byłem u Twojego boku, czułem się bezpiecznie. Po żołnierzach tak młodych jak ja, których poznałem zaledwie wczoraj, została tylko pustka.Wojna to nie taka znakomita zabawa, jaką mi się kiedyś wydawała. Patrząc na ciała ofiar, leżące bezwładnie na ziemi, myślę tylko o jednym - o śmierci. Mamo, nie chcę umierać! Oczywiście, kiedy będzie potrzeba oddać swoje życie, zrobię to. Tylko nie wiem, czy jestem przygotowany. W takich chwilach, myślę również o tym, jak dasz radę sobie bez ze mnie.

Kochający syn

List Dominika:

                                                  Warszawa, 20.03.1944 r.

Droga Mamo.

Umieram, to pewne. Mimo to cieszę się, że odchodzę. Nie mogę już dłużej tego znosić. Ciągłe życie w niepewności. Wszędzie śmierć, krew i pożoga. Ludzie zawisają na ulicach, a my próbujemy ich pomścić, chociaż bądźmy szczerzy, bez większych sukcesów. Do tego wieczny strach, czy to na akcji, czy w bazie podczas posiłków. Nie mam już też siły mordować. Mam wrażenie, że każdy trup na moim koncie, to jakby ktoś oderwał mi jakąś część duszy. Mimo że dowódcy ciągle powtarzają: ,,Bóg, honor i ojczyzna, szwabów trzeba mordować do ostatniego. Z zimną krwią. Oni robią nam to samo. Bez wahania. Bądźmy dla nich bezlitośni.”. I mimo że jestem pełen nienawiści dla naszych oprawców, to czuję się jak jeden z nich. Wiesz, Mamo, kiedy byłem mały, chciałem być dinozaurem i dzielnym żołnierzem, który ratuje bezbronnych i uciśnionych. Później kiedy podrosłem, marzyłem o tym, aby być dzielnym marynarzem, który stawia czoła wielkim sztormom. Przed tymi okropnymi dniami, przed tą ciemną nocą pragnąłem zostać znanym w całej Europie dziennikarzem, a teraz... Teraz chciałbym po prostu odejść jak najszybciej i żeby Tobie i moim przyjaciołom nic się nie stało, żebyście żyli długo i szczęśliwie. Chciałbym Ci jeszcze powiedzieć, że mam to szczęście, że trafiły mnie te 3 kule, bo inaczej, pękłoby mi serce.

                                                                                     Twój umierający syn

List Zuzi:

                                                                                                                       Warszawa, 1944 r.

Kochana Mamo !

Bardzo za Tobą tęsknię. Chciałbym już być z Tobą w domu, przytulić się do Ciebie i wiedzieć, że nic 

już nam i Polsce nie grozi. Jednak, żeby do tego doszło, muszę walczyć o naszą ojczyznę.

Bardzo się boję, że kiedy mnie zabraknie, zostaniesz sama. Nikt Cię nie wesprze ani nikt Ci nie pomoże. Wojna odebrała nam wszystko. Tobie młodość, a mnie dzieciństwo. Żyjemy w ciągłym strachu i niepewności. Nie jesteśmy w stanie przewidzieć, co się wydarzy za kilka minut, godzin, dni. Chciałbym Cię zobaczyć i spędzić chociaż kilka minut w Twoim towarzystwie. Jednak wiem, że Polska mnie potrzebuje. Jestem w stanie zrobić dla niej wszystko... nawet zginąć. Nie pozwolę na to, żeby wojna odebrała nam wszystko, o co tak dzielnie walczymy.

Mam nadzieję, że zanim zginę, będę mógł się do Ciebie przytulić. Chciałbym, żebyś pamiętała, że Cię kocham i zawsze będę Cię kochał bez względu na to, co się ze mną stanie. Dziękuję Ci za Twoją dobroć, zrozumienie i miłość, którą mi okazywałaś.

                                                                                   Twój syneczek

List Julii:

Warszawa, 1944 r.

Kochana Mamo!

Ostatnie czasy były bardzo trudne. Wydarzyło się wiele rzeczy, które przepełniają moje serce żalem, rzeczy, o których nie potrafiłbym zapomnieć, jakkolwiek wielce bym się nie starał.

Te właśnie wspomnienia nie pozwalają mi spać w nocy; otaczają mnie niczym trująca mgła, przepełniona smutkiem i goryczą. Czasem wydaje mi się, że to właśnie one doprowadzą do mojej ruiny. Staram się jednak, żeby tragiczna przeszłość nie przyćmiła mojej wizji lepszej przyszłości. Nie traktuję moich wspomnień jako przyczynę rozpaczy, lecz jako kolejny powód do walki, pogoni za wolnością i marzeniami. Wierzę, że już niedługo uda nam się zwyciężyć w tej okropnej wojnie! Nie tracę nadziei na milszą przyszłość, w której nie będziemy musieli już walczyć. Może jest to tylko jakaś głupia fantazja, lecz dopóki mogę brać udział w walce o ojczyznę, nigdy się nie poddam!

Życzę Ci wszystkiego dobrego i mam nadzieję, że niebawem się spotkamy! Chciałbym Cię tylko 

poprosić o jedną rzecz - nie martw się o mnie za bardzo.

                                                                                          Do zobaczenia,

                                                                                          Twój syn

List Agnieszki:

                                                                           Łuna nad Warszawą, 23.08.1944 r.

Kochana Mamo!

Nie ma większej nagrody dla walczącego niż śmierć żołnierza.Dlatego nie mogę mieć 

pretensji do Krzysztofa, że walczył bronią, a nie piórem. Taki człowiek jak on musiał przynieść sobie ukojenie i umierałby powoli do końca życia, gdyby tego nie zrobił, a każdy kto tego nie pojmuje, nigdy nie zrozumie słowa z jego wierszy.

Mamo, przepraszam, że Mamę zostawiłem, miast czuwać przy Mamie i Mamę chronić. Chcę 

Mamie podziękować za to, że mogłem dorastać mimo wojny. Choć zabrano mi te słynne marzenia młodości i sztubackie zabawy. Ale niezgorszy przypadł mi los.

Tu jest mi dobrze. Tylko... Tylko tam na dole Warszawa płonie. I widzę, jak wychodzą moi,

Mamie się spowiadam nim zrobię to samo przed Bogiem.

Niech Mama bedzie zdrowa i nie płacze proszę,

                                                                           kochający syn.

Baczyńscy. Historia zbeletryzowana

Napisać zbeletryzowaną opowieść o bohaterach znanych czytelnikom z historii nie jest łatwo. Tego przedsięwzięcia podjęła się K. Zyskowska-Ignaciak i całkiem zgrabnie sobie z nim poradziła. Na warsztat pisarski wzięła historię związku Krzysztofa Kamila i Barbary Baczyńskich. 

Narratorów opowieści jest dwóch - trzecioosobowy oraz Barbara.W powieści są dwie płaszczyzny czasowe - czas okupacji przedpowstaniowej oraz podczas walk powstańców. Wszechwiedzący narrator ukazuje czytelnikowi wydarzenia dotyczące poznania się dwojga młodych ludzi oraz ich losy do wybuchu powstania. Natomiast Barbara relacjonuje wydarzenia z czasu powstania, gdy boi się o los zaginionego męża.

Zyskowska - Ignaciak na pierwszym planie stawia, co jest oczywiste, historię miłości Barbary i Krzysztofa. Relację tych dwojga ukazuje jak nierozerwalny związek dusz - taki zresztą też przekaz niesie legenda, którą są owiani. 

Miłość w powieści Zyskowskiej - Ignaciak jest żywiołem wszechogarniającym i wielowymiarowym. To miłość nie tylko kobiety i mężczyzny, ale też matki i syna. Te dwa uczucia są potężne i w pewnym momencie - gdy matka nie chce ustąpić miejsca wybrance syna - wykluczające się. Uczucie Krzysztofa i Barbary nabiera tu kształtu miłości idealnej, ale jednocześnie widać na niej rysy (czas wojny oraz relacje z matką Baczyńskiego). Autorka w ciekawy sposób zmodyfikowała baśniową historię miłości, naznaczając ją codziennością.

Powieść Ignaciak opowiada również o wyborach. Bohaterami są młodzi ludzie, którzy mają nadzieję na przyszłość w czasach pokoju i przygotowują się skrupulatnie do tego czasu (tajne komplety). W postawie Baczyńskiego kryje się nie tylko tajna nauka, ale i twórczość. "Czas zły" nie odbiera natchnienia, nie odbiera też prawa do tworzenia. Jedynie decyzja walki w powstaniu i śmierć odbiera możliwość tworzenia kolejnych wierszy. Ignaciak, przywołując chwilę podejmowania wyboru, nie pozostawia momentu na zawahanie - Baczyński (jak bohaterowie Kamieni na szaniec) ma konkretny system wartości, którym pozostaje wierny do końca życia.

Zbeletryzowaną opowieść o Baczyńskich czyta się przyjemnie. Czytelnik wierzy w historię pisaną przez autorkę i bez trudu przenosi się w czasy wojny. Może momentami nieco naiwne i infantylne wydają się wyznania Barbary.
Głównym wątkiem powieści jest oczywiście miłość Baczyńskich, ale nie stanowi to jedynej treści książki. I to stanowi o atrakcyjności tej powieści.

Katarzyna Zyskowska-Ignaciak, Ty jesteś moje imię, wyd. Filia, Poznań 2014.